Wigboldroute

Wigboldpaal 1

Wigboldpaal 1 staat tegenover het huidige Stadskantoor. Het ware grenspunt wordt aangeduid door een 'punaise' in het wegdek.

Het woord 'wigbold' bestaat uit twee delen. Het eerste deel, 'wig', is verwant aan ons woord 'wijk', een stadsdeel. Het tweede deel, 'bold', is verwant aan het Engelse woord 'bill' en betekent recht. 'Wigbold' was van de middeleeuwen tot de Franse tijd in Oost-Nederland de benaming voor een gebied waar het stadsrecht gold, zowel binnen als buiten de stadsgracht en de poorten.

Boerenkerkhof

Het Boerenkerkhof was de algemene begraafplaats voor de gemeente Lonneker. Het lag net buiten de toenmalige bebouwde kom en werd in gebruik genomen in 1829, omdat in 1828 het begraven in en om kerken binnen de bebouwde kom verboden werd.

Het terrein stond onder de bevolking bekend als de 'Klokkenkamp'. De naam voert terug naar het feit dat op die plek in 1523 twee klokken werden gegoten voor de Grote Kerk. De oude klokken gingen bij de stadsbrand van 1517 verloren.

De stenen van de lage poort bij de uitgang van de H.B. Blijdensteinlaan zijn afkomstig van het voormalige ziekenhuis aan de oude Veenstraat.

Visserij

De 'Visserij' was een kwekerij voor vis. Het was een grachtje van enkele meters breed, dat op een stadsplattegrond uit 1884 nog als zodanig te herkennen is. Aangenomen wordt dat in dit grachtje ook bloedzuigers werden gevangen voor het ziekenhuis aan de Konijnenberg. Hier stond ook het huisje van de familie Baurichter, beheerder van de kruidentuin die binnen de gracht lag. Eind 19e eeuw werd het terrein eigendom van de gemeente en als stadsvuilnisbelt gebruikt. In 1897 liet de gemeente Enschede het grachtje met stadsvuil dempen en werden zowel de Visserij als het ziekenhuis afgebroken. Er werd toen een lagere school gebouwd: school C, later Zeggeltschool genoemd.

Willem Brakmanstraat

Straat genoemd naar de schrijver Willem Pieter Jacobus Brakman (1922 - 2008), afkomstig uit Enschede. Hier bevond zich vroeger de 'Konijnenberg', waar het eerste ziekenhuisje van Enschede met oppasserwoning is gebouwd. Later was hier de gemeentewerf. De straat is nu onderdeel van de Cultuurmijl, een route die loopt van het Muziekkwartier in de binnenstad, via het Rijksmuseum Twenthe, naar de culturele voorzieningen in Roombeek. De route is te herkennen aan de bijzondere bestrating.

Machinefabriek Sanders

Aan wat nu de Molenstraat is, was eind 19e eeuw IJzergieterij en Machinefabriek Sanders gevestigd. De zaak is ooit begonnen als smederij en in 1873 werd de fabriek gebouwd. Nu zijn er woningen achter deze gevel en is de fabriek verhuisd naar Goor.

Joodse begraafplaats

Op de plaats van de huidige Molenstraat lag vroeger de Joodse begraafplaats. De straat werd daarom ook wel het Jodenkerkhof genoemd. Deze begraafplaats lag hier al voor 1792. In 1832 werd een deel van dit terrein met de gemeente Enschede geruild voor een stukje grond aan de Achterstraat om daar een synagoge te stichten (de eerste). Toen de begraafplaats aan de Molenstraat vol raakte, werd in 1840 aan de Kneedweg een nieuwe Joodse begraafplaats ingericht. In 1946 is de Molenstraat gereconstrueerd en werd de begraafplaats geruimd. Stoffelijke resten en grafstenen werden overgebracht naar de nieuwe Joodse begraafplaats aan de Noord Esmarkerrondweg. Het monument op de hoek Molenstraat - Nieuwe Schoolweg is geplaatst in 2016.

Wigboldpaal 2

Het ware grenspunt wordt aangeduid door een 'punaise' in het wegdek.

De grenzen van het Enschedese wigbold waren te herkennen aan grote stenen langs de zes voornaamste toegangswegen tot de stad. De grensstenen werden ook wel 'lakestenen' of 'lakepalen' genoemd (en 'laak' betekent grens).

Uitspanning

In het karakteristieke pand op de hoek van de Oldenzaalsestraat en de Parallelweg was vroeger een bekend café gevestigd: Robers Bets. Hier stalden de voerlieden uit Oldenzaal en Losser hun paarden nadat ze op de markt waren geweest. In het pand hebben we daarna nog heel wat verschillende horecagelegenheden gezien.

Weeshuis

Ter hoogte van waar nu nr. 51 is, stond van 1846 tot 1923 het Hervormd Diaconaal Weeshuis.

Sebastopol

Ter hoogte van de huidige Oldenzaalsestraat lag vroeger een straatje met de naam Sebastopol. De straat was genoemd naar de Russische stad die sterk geleden heeft onder de verschrikkingen van de Krimoorlog (1853 - 1856). Na de stadsbrand van 1862 ontstond in Enschede woningnood. In dat jaar werden hier veertig woningen gebouwd. Het straatje verpauperde al snel waardoor de woningen in een slechte staat kwamen te verkeren. Ze zijn in de jaren 1924 - 1927 afgebroken.

Wijk Tattersall

De wijk Tattersall ligt tussen de huidige Oldenzaalsestraat, de Wilhelminastraat, de Hoge Bothofstraat en Hoog en Droog. De wijk is begin jaren tachtig gebouwd op de plek waar vroeger de machinefabriek van Tattersall & Holdsworth stond, die in 1973 werd gesloopt. De wijk kenmerkt zich door smalle kronkelende straten met eengezinswoningen en appartementen, alle in dezelfde geelkleurige baksteen.

Elderinkshuis

Op de hoek van de Oldenzaalsestraat en De Klomp staat het Elderinkshuis, in 1783 gebouwd als herberg De Lindeboom door Hendricus Nagel uit Amsterdam. Het huis lag net buiten de stadspoort (de Eschpoort), zodat late reizigers die deze poort gesloten vonden, hier konden overnachten.

In 1799 ging Joost Maurits Elderink er wonen en sindsdien wordt het het Elderinkshuis genoemd. Bij de stadsbrand van 1862 is het gespaard gebleven en het is nu een van de oudste gebouwen in Enschede.

Wigboldpaal 3

Het ware grenspunt wordt aangeduid door een metalen markering met de letters E (Enschede) en L (Lonneker) erin.

Het wigbold had geen verdedigingsfunctie, zoals de grachten en wallen met poorten rond de stad. Binnen de grenzen van het wigbold genoten de bewoners 'wigboldvrijheid', en dat verschilde van het landrecht dat daarbuiten gold. Voor hun privilege moesten de bewoners van het wigbold echter wel betalen: zij moesten belasting afdragen aan degene die het privilege verschaft had. In Oost-Nederland was dat vrijwel altijd de bisschop van Utrecht.

Stadsbegraafplaats

Stadsbegraafplaats Espoort lag net buiten de gemeente Enschede, op het grondgebied van Lonneker. Het was de algemene begraafplaats voor de gemeente Enschede (in tegenstelling tot het Boerenkerkhof, dat voor de inwoners van Lonneker bedoeld was).

De aanleg vond plaats na 1829 toen het om hygiënische redenen verboden werd in en om de Grote Kerk op de Markt te begraven, zeker omdat ook de stadspomp op de Markt stond. Vanwege ruimtegebrek in de stad was men genoodzaakt uit te wijken naar het grondgebied van de gemeente Lonneker.

Wigboldpaal 4

Hier ligt de enige overgebleven originele wigboldsteen. De oorspronkelijke plek daarvan bevindt zich in de gemeenschappelijke tuin van het aan de Kortelandstraat gelegen appartementencomplex.

De binnen het wigbold heersende wigbold- of stadsvrede betekende dat schoenmakers, smeden enzovoort er vrij burger waren. Gedurende de week- en jaarmarkten was deze stadsvrede ook van groot belang voor kooplieden en andere bezoekers: zij konden binnen het wigbold niet zonder meer overvallen en beroofd worden. Soms werd het wigbold door stadsuitbreiding deel van de stad, in de vorm van een 'wic' of wijk. De bestaande rechten en privileges bleven dan van kracht.

Alphatoren

Aan de overkant van de Boulevard 1945 staat de Alphatoren. Dit is de eerste 'echte' hoogbouw in Enschede. Het telt 29 etages en is met 101 meter het hoogste gebouw in Overijssel.

Foto © Laurens Kuipers

Herdenkingssteen stadsbrand

Tegenover de kalandergang ligt op het H.J. van Heekplein een grote kei. Die markeert de plek waar op 7 mei 1862 de grote stadsbrand uitbrak.

Kuipersdijk

De Mooienhof gaat over in de Kuipersdijk. Dat was vroeger een smalle, modderige verbindingsweg naar Alstätte. Voor de boeren van de Esmarke was het de weg naar de kerk en naar de markt. Voor handelaren die van ver kwamen, was het de doorgaande weg naar andere delen van Nederland. Langs de weg waren smalle houtwallen, die vooral in de winter graag door voetgangers gebruikt werden om droge voeten te houden. De Kuipersdijk is genoemd naar een kuiper (vaten- of tonnenmaker), die woonde op een boerderij bij de grensovergang naar Duitsland, nu bekend als Sanders Kuper.

Wigboldpaal 5

Het ware grenspunt ligt in het ernaast staande gebouw.

In de Franse tijd (1795 - 1814) ontstonden er gemeenten in Nederland. Het oude stadsgericht Enschede werd gemeente Enschede. De grens daarvan was de denkbeeldige zeshoek die gevormd wordt door de zes wigboldstenen. Daaromheen lag het voormalige landgericht Enschede, dat nu gemeente Lonneker genoemd werd. De wigboldstenen markeerden dus de grens tussen beide gemeenten. In de loop van de tijd zijn er diverse grenscorrecties uitgevoerd en in 1934 zijn de gemeente Enschede en Lonneker samengevoegd onder de naam gemeente Enschede. Daardoor waren de wigboldstenen overbodig geworden en verdwenen ze op één na uit het straatbeeld. Een kei is later bij bouwwerkzaamheden weer opgedoken.

MST

De nieuwbouw van het Medisch Spectrum Twente (MST) is ontworpen door IAA Architecten en opgeleverd in 2015. Voorheen stond op dit terrein de textielfabriek van J.F. Scholten & Zoon, fabrikant van diverse Swanproducten.

Wigboldpaal 6

De Wigboldpaal bevindt zich voor de panden nr. 9 en 11.

Ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van de Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker in 2008 zijn replica's gemaakt van de wigboldstenen. Toen is ook de Wigboldroute ontwikkeld.

Hogere Textielschool

De voormalige Hogere Textielschool wordt ook wel 'de Maere' genoemd, naar een textielindustrieel die zich na afscheiding van België in Twente vestigde. Hier werden studenten opgeleid voor hoge functies in de textielindustrie. Nu is het gebouw in gebruik bij Saxion Hogeschool en ROC van Twente. Het gebouw dateert uit 1921 - 1922 en is ontworpen door architect W.K. de Wijs, in classicistische stijl en in traditionele baksteen. In de gevel bevinden zich groene tegenfriezen met voorstellingen uit de textielindustrie: zaadbollen (katoen), ramskoppen (wol) en spinnen (het bewerken).

Huize Sonnevanck

Aan het Ariënsplein ligt ook huize Sonnevanck, de voormalige burgemeesterswoning, ontworpen door stadsarchitect A.H. op ten Noort.

Twentsche Bank

Hoedemakerplein 1 is een uit 1910 daterend kantoorgebouw, gebouwd in opdracht van Benjamin Willem Blijdenstein en ontworpen door architect B. Beltman A. Gzn. Boven het venster op de eerste verdieping zijn het wapen van Enschede en het familiewapen van de Blijdensteins - van oorsprong hoedenmakers - te zien. De Bank Blijdenstein werd later de Twentsche Bank en ging in 1964 een fusie aan met de ABN. Een volgende fusie was met de AMRO-bank. Bij deze fusies is de Twentsche Bank nooit geliquideerd en die bestaat formeel dus nog steeds.

Incassobank

De voormalige Incassobank is in 1929 gebouwd voor de Incasso Bank Amsterdam. Het pand is uitgebreid na de fusie met de Amsterdamse Bank in 1947 en verbouwd in 1988. Bouwstijl van het pand is Amsterdamse school met invloeden van de Delftse school, kenmerkend voor de architect, Jan Gratama. Als gevelornamenten zijn gebeeldhouwde leeuwen te zien, die de wapens dragen van Amsterdam, Enschede en Lonneker. Daarnaast zijn er sierstenen met de initialen I.B.

Stationsgebouw

Het stationsgebouw uit 1950 is ontworpen door architect ir. H.G.J. Stelling. Het is uitgevoerd in betonskeletbouw naar een voorbeeld van de Franse bouwmeester August Perret en zijn Zwitserse collega Dennis Honneger.

Noordmolen

Op de kruising van de Korte Hengelosestraat en de Molenstraat stond vanaf 1418 de eerste stadskorenmolen, de Albertsmolen. De naam Noordmolen kwam pas in gebruik rond 1542, toen de Zuidmolen als tweede stadsmolen in bedrijf werd genomen.

De Noordmolen werd in 1850 stilgelegd en in 1858 afgebroken. Naast de molen lag de schapenmarkt.